Ilisimatusarninni sulianni pingaartitaraakka Inuit oqaluttuaat/oqariartuutaat isiginnittariaasaallu ersersinnissaat aammalu nunasiaateqartut oqaluttuariaasiat annikillisarneqarnissaat.

Kalaallit Nunaanni aamma Inuit Nunangani ilisimatusarluni misissuinuerni arlalinni peqataasarnikuuvunga suliaqartarsimallungalu. Massakkumut ilsimatuutut misissuisarninni Siullermiut/Paleo-Inuit/Inuit siulii annertunerusumik sammisarinikuuakka sualummik Tunit/Dorset aamma siuligut Inuit siulliit (nunasiaatinngornerup sioqqullugu). Ilisimatuutut misissornikuusakka ilagivaat itsarnisarsiornerup silarsuaanit meeqqat ersiutaat, piorsarsimassutsikkut kingornussat tigussaasut, uumasut inuillu ilagisariissusii sunniissusiilu, ilisinerni ileqqut, inooqatigiinnut ilanngukkiartortarneq ”kimitsitseriaasillu/iliuuseqartitsisarnerlu” (agency). Piffissaq kingulleq Inuit ilisimasassarsiorlutik peqataasarsimanerat qanoq qallunaanut nunat issittut avannarlernut ilisimasassarsiorlutik angalerniminni iluatsilluarsinnaanerannut pingaaruteqartigisimanersoq ukkatarilerpara.

Ilisimatuutut misissuininni ukkataraara nunaqavissut suleqatiginineqarnissaat annertusassallugu aamma naleqaqatigiimmik peqatigiinneq ineriartortissallugu Inuit aqutsisinnaanerannut, atajuartitsisinnaanerannut, piorsarsimassutsimut pigiuagassarititatsinnullu... Piffissami makkunani ilisimatusarnermi misissuinermi ingerlatseqataavunga suleqatit Calgary University-mit aamma Inughuit Avanersuarmit suleqatigalugit Inughuit nutaaliorsinnaassusaanut aamma silap pissusaanut qisuariallaqqissusaanut tunngasoq.

Fagit ilinniartitsiffigaakka Itsarnisarsiorneq oqaluttuarisaaneq itsarsuarnisarlu, Inuitkulturit, sammisaq A (1500 sioqqullugu – Kalaallit Nunaat Amerika Avannarliup issittortaa kiannerulaartortaalu) ilanngullugu.