Kalaallit Nunaanni qimmit amaqqunik akuneqartarnerat ilisimatusarnerup nutaap paasinarsitippaa

Kulturip oqaluttuarisaaneranik ilinniagaqartup Manumina Lund Jensen-ip genetikkimillu ilinniagaqartoq, Mikkel Holger Strander Sinding suleqatigalugu Kalaallit Nunaanni qimmit qimuttut issittumi amaqqunik akuneqartarnerat pillugu paasisat nutaat saqqummiuppai. Allaatigisami ”Wolf-dogs in Greenland: Interbreeding of Greenland Sled Dogs and Arctic Wolves (Amaroq-qimmit Kalaallit Nunaanni: Kalaallit Nunaanni qimmit qimuttut issittumi amaqqunik akuneqartarnerat)"-ni Kalaallit Nunaanni qimminik qimuttunik genetik atorlugu misissueqqissaarnerit aamma najukkani inuit kulturikut ilisimasaqartut nalunngisaat ataqatigiissinneqarput. Ilisimatuutut misissuinikkut qulequtaq soqutiginartoq paasinarsaaffigineqarpoq, tassanilu najugarisami ilisimasat aamma misissuinerit paasinarsarpaat akusinertigut qimmit pissusilersortarnerat aamma genetikkiat ukiut ingerlaneranni qanoq sunnerneqartarsimasoq.

Ilisimatuutut misissuinerit inerneri pingaarnerit

Misissuinerni takutinneqarpoq, oqaluttuarisaanerup ingerlanerani kalaallit qimmiisa qimuttut amaqqunik akuneqartarsimanerat, tamannalu Inughuit piniartut akornganni pisarsimalluni, taakkumi qimmitik amaqqunit nuliartittarsimavaat nukittunerulernissaat oqilanerulernissaallu anguniarlugu. Inuit 45-t apersorneqarneranni, taakkunani 22-t Avanersuarmiuusut, uppernarsarneqarpoq piniartut arfineq pingasut akusisarsimasut. Taakku ilaat Royal Canadian Mounted Police-ini special constables-itut (pinerlutsaalisitsisut immikkut toqqarneqarsimasut) sulisimapput. Taakku tamarmik qimussillaqqissuullutillu pinerrarissuusimapput, siulimillu Ellesmere Island-imi Axel Heiberg Island-imilu piniarfiini piniartarsimapput umimmannik aamma nannunik. Avanersuarmi qimminik amaqqunillu akusinerit arlaqartut sukumiisumik uppernarsarneqarsimapput. Unikkaat taakku, kinguaariinnit kinguaariinnut ilisimasanik kulturikkullu kingornussassanik ingerlatitseqqiisut Issittumi ilisimasuut ilisimasassarsiorlutillu angalasut qanga allaatigisaallu assigiimmik isumalinnik oqaluttuarput.

Manumina Lund Jensen nassuiaavoq: "Kulturimik ilisimasaqartut apersornerisigut paasissutissat katersorsimasagut itisuumik tamatigoortumillu paasitippaat qimmit qimuttut amaqqullu akusinerit piaarinaatsoornerinnaanngitsut, tassaasulli Avanersuarmi Inughuit piniartut angusaqarusullutik iliuuserisarsimasaat. Piniartut taakku immikkut piginnaasaqarnermikkut, isumaliullaqqissuunermikkut anguniagaqallaqqissuunermikkullu aamma pikkorilluinnartuunermikkut qimminik nukittuunik silatuunillu issittup silaannaani nunaanilu peqqarniitsumi piniarnermi angalanernilu pinngitsoorneqarsinnaanngitsunik qimmilisarsimapput. Qimmilinermi periaaserisaat kinguaariinnit kinguaariinnut ingerlateqqinneqartarsimasoq qimmit piniartullu inuunerinut itisuumik ataavartumillu sunniunneqarsimavoq, tamatumalu inuit uumasullu ataqatigiinnerat immikkuullarissoq uppernarsineqarsinnaavoq".

Qimmit amaqqunik akusat silatuujunerat, naamalluartuunerat aamma nannunniarnermi piukkunnaateqarnerat peqqutigalugu pingaartinneqarput. Siullermi amaqqunik akusanik qimmilinermi qimmorissunik qimoriarsaruminartunillu tamatigut qimmersaartoqartanngikkaluartoq kingusinnerusukkut qimminik qimuttunik akuseqqilluni qimmiliarineqartut qimmorissuullutillu iluatsilluartarsimapput.

Genetikkimit paasisat

Ilisimatuutut misissuinermi Kalaallit Nunaanni qimmit qimuttut genetikki atorlugu misissorneqartut killormut takutippaat Kalaallit Nunaanni ullutsinni qimmit amaqqunit akuneqarsimanngitsut. Sibiriamili Kristusip inunngornera ukiunik 9.500-nik sioqqullugu qimmit annikitsuaqqamik amaqqunit Sibiriami akuneqarsimapput. Taakku inernerit qimmit genetikkikkut ineriartornerat oqaluttuarisaanermilu amaqqunut atassuteqarnerat nutaamik ersersippaat. Qimmilli misissorneqartut ikittuaraannaat Avanersuarmeersuupput, Avanersuarmilu amaqqunik akusinerit pisarsimanissaat ilimanarnerpaavoq. Siunissami ilisimatuussutsikkut misissuinertigut Avanersuarmi qimmit amaqqunit akuneqarsimasinnaanerat takussutissinneqarsinnaassaaq.

Mikkel Holger Sinding-ip oqaatigaa: "Genetik atorlugu misissuinitsinni angusagut apersuinernilu oqaluttuarineqartunit allaalluinnarnerat assut soqutiginarluinnarpoq, taakkulu paasisat ataatsimoortinnerisigut annertuunik ilisimasaqarnerulerpugut. Apersuinerit takutippaat qimmeqarsimasoq amaqqunik akusanik, genetikkili atorlugu misissuinerit taakku Kalaallit Nunaanni qimmimut qimuttumut nalinginnaasumut sunniuteqarsimanngitsut. Akiuminaappoq sooq sunniuteqarsimannginnersut, kisianni apersuinerit ersersippaat akusinerit Avanersuup qanitaani annertunerusumik pisimasoq. Qimmit Avanersuarmeersut ikittuinnaat genetikkikkut paasissutissaannik pigisaqarpugut, taamaattumik Avanersuarmi qimmit ilaat amaqqunik akuneqarsimasinnaapput, taakkuli genetikkikkut paasissutissat katersorneqarsimasuniinngitsoorsimasinnaapput. Avanersuarmi qimminik misissuisinnaanissarput assut neriuutigaara, paasiumallugu akusinerit qanoq annertutigisimanersut, qimmillu kinguaariinnerannut akusinerit qanoq sunniuteqartarsimanersut".

Aallerfiusinnaasoq

Allaatigisaq Études Inuit Studies, Volume 47, Number 1-2, 2023, q. 359–380-imiippoq, internettikkullu uani atuarneqarsinnaalluni: DOI: 10.7202/1113396ar.

Paasisaqarnerorusukkuit paasisassarsiorsinnaavutit attavigalugu:

Manumina Lund Jensen
Inuiaat Kulturiannut Oqaluttuarisaanerannullu Immikkoortortaq
Ilisimatusarfik - Grønlands Universitet
maln@uni.gl - 485200